SKOZK WOBEC NOWYCH WYZWAŃ

10 lipca 2021. W Sukiennicach obradowało Zebranie Plenarne Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Po raz pierwszy od początku pandemii członkowie Komitetu mogli się spotkać bez pośrednictwa łączy internetowych. Przewodniczący SKOZK Borysław Czarakcziew przedstawił wizję działania Komitetu w kolejnych latach.

W pierwszej części obrad wziął udział Prezydent Andrzej Duda, który uhonorował 34 osoby zaangażowane w ochronę i propagowanie dziedzictwa wysokimi odznaczeniami państwowymi. Wizytę Prezydenta opisaliśmy w odrębnym wpisie.

Drugą część obrad rozpoczęło wystąpienie programowe Borysława Czarakcziewa, Przewodniczącego Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Poniżej prezentujemy główne wątki wystąpienia.

SKOZK to nie tylko dofinansowania
– W dobie tworzącego się świata postcovidowego chciałbym zaproponować rozważenie, na ile SKOZK jako nowoczesna organizacja może budować most do przyszłości z przesłaniem przeszłości. W Apelu o pokój, jaki Jan Paweł II ogłosił w Hiroszimie 25 lutego 1981 roku, padły słowa, że „świadomość własnej przeszłości pomaga nam włączyć się w długi szereg pokoleń, by przekazać następnym wspólne dobro – Ojczyznę”. Jest kwestią bezsporną, że pamięć o przeszłości oznacza zaangażowanie w przyszłość, która zaczyna się dzisiaj, nie jutro – podkreślił Borysław Czarakcziew.

– Ochrona miejsc historycznych poprzez redystrybucję środków finansowych, uzyskiwanych głównie z Kancelarii Prezydenta RP, jest podstawą naszej działalności. Wykorzystując naszą wiedzę i zrozumienie zabytków, staramy się, aby to, co wyjątkowe w danym obiekcie, dzięki pracy konserwatorów stało się rozpoznawane, szanowane i podziwiane przez współczesnych i przez następne pokolenia. W konsekwencji chcemy, aby ludzie korzystali i cieszyli się zabytkami Krakowa w sposób, który ujawnia i podkreśla znaczenie tych miejsc – mówił przewodniczący SKOZK. Równocześnie zaznaczał: Nie możemy zakończyć naszej misji na rozdysponowaniu dotacji i odbiorze prac. Należy to jasno podkreślić: nie, nie jesteśmy tylko stacją benzynową, na której tankuje się fundusze – powiedział Przewodniczący SKOZK.

Udział SKOZK w kształtowaniu przestrzeni miasta
– Z myślą o przyszłych pokoleniach czas rozpocząć dialog i wprowadzić zrównoważone mechanizmy chroniące zabytkowe centrum Krakowa. SKOZK powinien być kluczowym partnerem i inicjatorem takich działań – zaznaczył Przewodniczący. – Powinniśmy ściślej współpracować z rządem i samorządem w zakresie ustawodawstwa i polityki związanej z systemem ochrony dziedzictwa. Powinniśmy szerzej współpracować z władzami planistycznymi w Krakowie, a także właścicielami i deweloperami, podkreślając kluczową rolę kultury i dziedzictwa dla miejsc, które mają być przedmiotem przyszłych inwestycji. Inwestorzy winni w odpowiednim momencie móc uzyskać pełną informację o wartości historycznej budynku, zakresie prac, konieczności zastosowania odpowiednich materiałów zarówno do remontów zabytkowych budynków, jak i do nowych projektów w newralgicznych miejscach Krakowa.

– W cyklu życia budynku zdarzają się różne chwile, w tym takie, w których dany obiekt traci dotychczasowe funkcje i przestaje być użytkowany. To często początek bolesnego procesu degradacji prowadzącej niekiedy do całkowitego zniszczenia. Najważniejszą przesłanką niezbędnej w takich przypadkach zmiany sposobu użytkowania powinna być zasada, że to nie zabytek ma się podporządkować nowej funkcji, lecz przeciwnie – nowa funkcja ma podążać za specyfiką zabytku.
Dzisiaj, pomimo istotnego postępu w dziedzinie polityki i techniki konserwacji, wiele zabytków stanowiących autentyczny wyraz lokalnej i regionalnej kultury ulega rozbiórce ze względu na czynniki finansowe lub normatywne, które ignorują to, co stare, domagają się nowego lub też tolerują spekulację opartą o efemeryczne gusty. Promuje się rozwiązania, które naruszają tkankę zabytkową, parodiują ją, wprowadzają prymitywne detale. SKOZK powinien przeciwdziałać takim zjawiskom w Krakowie. Niezbędna jest do tego aktualizacja strategii SKOZK, wskazywania strategicznych obszarów działań, zachęcanie inwestorów do podejmowania działań naprawczych.

SKOZK wobec wyzwań klimatycznych
– Stajemy przed koniecznością zmierzenia się z wyzwaniami XXI wieku, wśród których problem klimatu jest kwestią najważniejszą – podkreślił Borysław Czarakcziew. – Nowe podejście do przestrzeni miejskiej będzie skutkować w skali europejskiej rozwiązaniami integrującymi lokalne społeczności, mniej energochłonnymi, przyjaznymi dla ludzi i zdrowszymi dla wszystkich. Miasta będą stawać się bardziej ekologiczne. Dlatego myśleniu o obiekcie zabytkowym jako pomniku i nośniku historii musi towarzyszyć myślenie o tak zarysowanym kierunku ewolucji miast, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii energii przeznaczanej na użytkowanie budynków. W skali Unii Europejskiej szeroko rozumiany sektor budynków jest największym konsumentem energii, odpowiadając za około 40% jej całkowitego zużycia oraz za 36% emisji dwutlenku węgla. 1 210 000 budynków w Polsce, to jest 26% obecnych zasobów budowlanych kraju, wzniesiono przed 1944 rokiem. 85–95% z tych obiektów będzie nadal istniało w 2050 roku. Większość z nich nie jest energooszczędna.

– Budynki zabytkowe niepoddane modernizacji energetycznej staną się już wkrótce bardzo drogie w utrzymaniu i nieopłacalne w eksploatacji. Brak naszej reakcji dziś może spowodować w przyszłości zaprzestanie ich dalszego użytkowania z powodów ekonomicznych, a tym samym skazanie ich na degradację. Nie możemy do tego dopuścić. Musimy jaka SKOZK wypracować modelowy program wspierania działań polepszających charakterystykę energetyczną zabytków, przeznaczony do pilotażowego zastosowania w ramach zespołów zabytkowych Krakowa, a następnie do zaproponowania innym miastom historycznym. W tej materii nie możemy myśleć egoistycznie jedynie o Krakowie – zaznaczył Przewodniczący Społecznego Komitetu.

Poszukiwanie nowego modelu finansowania odnowy zabytków
– Corocznie SKOZK dzięki dotacji z budżetu państwa przekazywanej przez Kancelarię Prezydenta RP może rozdysponować 30 mln zł na ratowanie zabytków. Nominalnie jedna złotówka wsparcia otrzymanego od SKOZK generuje wkłady własne właścicieli zabytków na realizację dofinansowanych zadań w wysokości 1,15 zł. Należy jednak podkreślić, że według statystyk za rok ubiegły, przy uwzględnieniu wszystkich nakładów czynionych na ratowanie zabytków przez właścicieli, którzy otrzymali dotację od SKOZK, ogólny współczynnik zaangażowania środków własnych właścicieli towarzyszących złotówce ze SKOZK wynosi aż 2,73 zł. Niestety nakłady te nadal nie są wystarczające i zadaniem Komitetu powinna być dalsza multiplikacja środków finansowych przeznaczanych na odnowę zabytków Krakowa – zaznaczył przewodniczący SKOZK.

– Dlatego SKOZK stara się wspólnie z instytucjami finansowymi wypracować nowe mechanizmy finansowania odnowy zabytków. Mogłyby one służyć nie tylko zabezpieczaniu i zachowywaniu substancji zabytkowej, lecz również dostosowaniu poszczególnych obiektów do wymogów energooszczędności w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu. Wymaga to zmiany podejścia do budynku zabytkowego poprzez uwzględnienie długofalowego cyklu jego istnienia (cyklu życia budynku). Rewaloryzacja zabytku powinna uwzględniać jako jeden z celów obniżenie kosztów bieżącego utrzymania budynku, aby po stronie dysponenta zabytku mogły powstawać rezerwy finansowe przeznaczane w kolejnych latach na remonty prowadzone już bez udziału środków publicznych. Nowy mechanizm finansowania powinien być też narzędziem ułatwiającym skorzystanie z zaproponowanego przez Komisję Europejską w 2020 roku programu Fali Renowacji – stwierdził Borysław Czarakcziew.

– Liczymy na stworzenie nowego produktu bankowego w oparciu o istniejące już instrumenty i programy bankowe oraz przyszłe środki z programu Fali Renowacji. W mechanizmie tym niskie koszty pozyskania kapitału mogłyby być dla dysponentów zabytków zachętą do pozyskiwania zewnętrznego finansowania przede wszystkim robót budowlanych. To z kolei pozwoliłby na skoncentrowanie 30 milionów złotych, jakimi rocznie dysponuje SKOZK, głównie lub niemal wyłącznie na zagadnieniach ściśle konserwatorskich.

Edukacja
– To od nas jako multidyscyplinarnego zespołu opinia publiczna oczekuje, że znajdziemy sposoby na ochronę zagrożonego dziedzictwa Krakowa. Oczekuje się od nas pozamaterialnych działań redukujących stopień zagrożenia dziedzictwa i substancji zabytkowej – mówił Przewodniczący Społecznego Komitetu.

– Ogromny potencjał wiedzy, przed którym chylę czoło, posiadają Państwo siedzący na tej sali. W imię niematerialnych idei Społecznego Komitetu powinniśmy dzielić się naszym rozumieniem znaczenia zabytków dla Krakowa i Polski. Wykorzystując najnowocześniejszą naukę, badania i informacje, a także współpracując z innymi, powinniśmy pomagać ludziom zarządzać miejscami historycznymi, zarówno fizycznie, jak i ekonomicznie. Dzielić się naszą wiedzą – zarówno osobiście, jak i poprzez kanały cyfrowe – poprzez szkolenia i wskazówki, programy edukacyjne, porady konserwatorskie i wystawy.