PRZETRWAŁA BOMBY I WYSADZENIE

17 sierpnia 2020. Ściana hangaru nr 5 w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie to świadek historii awiacji II Rzeczypospolitej i wojennych losów dawnego portu lotniczego Rakowice-Czyżyny. Zagrożony zabytek wymaga natychmiastowego zabezpieczenia. Działania wspiera Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków Krakowa.

Hangar nr 5 był jednym z kilku tego typu budynków wzniesionych przez wojsko polskie w krakowskim porcie lotniczym Rakowice-Czyżyny na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. Krakowskie lotnisko od godzin porannych 1 września 1939 roku było celem intensywnych nalotów niemieckich, które doprowadziły do poważnych zniszczeń w infrastrukturze lotniska. Losów hangarów dopełniło ich wysadzenie w powietrze w styczniu 1945 roku przez uciekających z Krakowa Niemców. Po wojnie z wykorzystaniem materiałów ze zniszczonych obiektów odbudowano tylko jeden hangar – dziś jest to hangar główny Muzeum Lotnictwa Polskiego. Pozostałe ruiny trwale usunięto – za wyjątkiem właśnie ściany hangaru nr 5, która w 1945 roku oparła się sile materiałów wybuchowych i do dziś stoi w zachodniej części dawnego lotniska. Rdzeniem jej konstrukcji jest stalowa rama otulona betonem. Wolne przestrzenie między słupami ramy wypełnione były pierwotnie przeszkleniami i ściankami z pustaków lub cegieł – w przypadku trafienia bombą taka lekka konstrukcja miała dawać swobodne ujście fali uderzeniowej, pozwalając przetrwać elementom nośnym.

Dziś ściana, wpisana do rejestru zabytków, jest w złym stanie. Konstrukcja jest odchylona od pionu, elementy stalowe atakuje korozja, a zamarzająca w szczelinach woda rozsadza pokruszony od 75 lat beton. Podjęte obecnie prace to pierwsza w Krakowie próba ratowania uszkodzonej konstrukcji żelbetowej przy użyciu metod typowo konserwatorskich. Celem prac jest zabezpieczenie zabytku w formie „trwałej ruiny”. Powierzchnie betonu i stali zostaną oczyszczone, następnie konserwatorzy zajmą się stabilizacją i spajaniem odpadających fragmentów betonu i lekkiego wypełnienia. Służby konserwatorskie zaleciły, aby uratować jak najwięcej oryginalnej substancji, nie obejdzie się zatem bez kotwienia niektórych fragmentów i iniekcji spajających.

Muzeum Lotnictwa Polskiego planuje wznieść tuż obok przedwojennej ściany nowy hangar powtarzający gabaryty budynku przedwojennego. Będzie to pod względem konstrukcyjnym samodzielna budowla, połączona z górnymi partiami przedwojennej ściany celem jej dodatkowego ustabilizowania. Do czasu jednak ukończenia nowej inwestycji (Muzeum Lotnictwa Polskiego dopiero szuka na nią środków) zakonserwowane relikty przedwojennego hangaru będą musiały zostać ustabilizowane ukośnymi elementami (zatrzałami) mocowanymi na poziomie gruntu do specjalnej ławy fundamentowej.

Lotnisko Rakowice-Czyżyny założono w 1912 roku w ramach zwiększenia potencjału obronnego austro-węgierskiej Twierdzy Kraków. Po opanowaniu nocą z 30 na 31 października 1918 roku przez odradzające się wojsko polskie, stało się pierwszym lotniskiem wojskowym wracającego na mapę Europy państwa. Intensywnie rozwijane w latach 20. i 30. XX wieku, również dla celów cywilnych, było obok Warszawy i Lwowa najważniejszym polskim portem lotniczym. Funkcjonowało do początku lat 60. XX wieku, by następnie stać się siedzibą unikatowych i wciąż rozwijanych zbiorów muzealnych dokumentujących historię światowej awiacji.