PODEJMUJEMY WIELKIE KONSERWATORSKIE WYZWANIE NA KRAKOWSKIM KAZIMIERZU

30 października 2018. Blisko dziewięć tysięcy zabytkowych pomników nagrobnych na cmentarzu przy ulicy Miodowej wraz z domem przedpogrzebowym to ważne świadectwo złożonych dziejów polskich Żydów. Zagrożone po drugiej wojnie światowej dziedzictwo żydowskiej przeszłości Krakowa wymaga szczególnej opieki.

Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa wspiera renowację macew na cmentarzu przy ulicy Miodowej od 2000 roku. Udało się w tym czasie poddać zabiegom konserwatorskim ponad 1000 pomników nagrobnych. W ramach najnowszego, trzyletniego programu na lata 2018–2020 prace obejmą 150 obiektów w najstarszej części cmentarza na Miodowej.

Cmentarz żydowski przy ulicy Miodowej założono w 1800 roku na obrzeżach Kazimierza w związku z wprowadzeniem w życie w zaborze austriackim surowych norm sanitarnych nakazujących przeniesienie nekropolii poza obszary zwartej zabudowy (podobną genezę miał powstały w tym samym okresie Cmentarz Rakowicki dla ludności chrześcijańskiej). Groźba restrykcyjnego egzekwowania przez absolutystyczną władzę zarządzeń modernizacyjnych zmusiła kazimierskich Żydów do skonfrontowania tradycyjnych norm religijnych z nową rzeczywistością. Jak pogodzić uświęcony tradycją wymóg, by zmarły został pochowany jak najszybciej po zgonie, z nowym prawem nakazującym, by pogrzeb odbył się nie wcześniej niż po dwóch dobach od zgonu (w obawie przed przypadkami tzw. śmierci pozornej)? W jaki sposób Izraelici mają przenieść ciała zmarłych na cmentarz bez łamania państwowego nakazu używania do pochówku trumien, skoro dotychczas ich nie używali? Sprzeczności tego rodzaju były tylko jednymi z wielu napięć skutkujących w XIX wieku podziałami krakowskiej wspólnoty żydowskiej na grupy zajmujące różne stanowisko wobec integracji ze społeczeństwem nieżydowskim. Ślady tych zmian widoczne są m.in. na odnawianych nagrobkach cmentarza na Miodowej. Widać to szczególnie w przypadku inskrypcji nagrobnych, które w wielu przypadkach są kilkujęzyczne i łączą język hebrajski lub jidysz z polskim bądź niemieckim, a w kilku przypadkach są spisane wyłącznie w języku polskim. Niektóre z pomników nagrobnych stawiano też w formie odległej od tradycyjnych żydowskich tumb i macew, przykładowo w kształcie neogotyckich wieżyczek.

Odnawiane przy udziale Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa macewy są pionizowane i stabilizowane. Po technicznej konserwacji, której istotą jest usunięcie skutków ewentualnej destrukcji, a także po oczyszczeniu kamiennych powierzchni z soli i innych związków chemicznych powstałych głównie z zanieczyszczeń atmosferycznych, konserwatorzy przystępują do zabiegów estetycznych – uczytelniania dekoracji i liter, uzupełniania ubytków. Szczególne wyzwanie stawia przed konserwatorami żydowskie liternictwo i ornamentyka. W obawie przed błędnym uzupełnieniem konserwowanych inskrypcji i fragmentów dekoracji stosuje się w tym przypadku metodę konserwacji zachowawczej, bez uciekania się do metod rekonstrukcji. Prace na cmentarzu przy Miodowej prowadzone są w konsultacji ze specjalistami z Instytutu Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Łączny koszt prac na cmentarzu przy ulicy Miodowej w latach 2018–2020 wyniesie 470 tysięcy złotych. Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa dofinansuje to zadanie w 80%. Resztę kosztów pokrywa krakowska gmina wyznaniowa żydowska.