OTWARCIE WYREMONTOWANEGO FORTU „JUGOWICE”

29 września 2023. Przemiana zrujnowanego Fortu 52a „Jugowice” w centrum ruchu harcerskiego to najnowszy przykład rewitalizacji zabytków architektury militarnej Twierdzy Kraków. Wieloletnie i skomplikowane przedsięwzięcie konsekwentnie wspomagał Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków Krakowa.

29 września 2023 roku w krakowskim Forcie pancernym 52a „Jugowice” (znanym również jako „Łapianka”) w obecności Prezydenta RP zainaugurowało działalność Muzeum i Centrum Ruchu Harcerskiego – oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

Fort powstał pod koniec XIX wieku, przejmując na siebie ciężar obrony południowego odcinka systemu Twierdzy Kraków. W 1960 roku, w związku z brakiem dalszej przydatności dla wojska, przekazano go wytwórni win owocowych. Na stropodachu bloku koszarowo-bojowego pojawiły się wówczas betonowe dobudówki, na ścianach przemysłowa glazura, w stropach przebicia dla ciągów technologicznych i wind. Całkowitemu zniszczeniu uległa galeria strzelecka. Co gorsza, technologia wyrobu win wiązała się z myciem i płukaniem tysięcy ton owoców, co doprowadziło do drastycznego zawilgocenia obiektu. W 1990 roku fort objęto ochroną konserwatorką. Ratowanie zrujnowanego zabytku można było rozpocząć po zamknięciu produkcji i przejęciu obiektu przez Zarząd Budynków Komunalnych. Pierwszym krokiem na drodze do rewitalizacji było wyburzenie w 2010 roku szpecących fort nadbudówek.

W konkursie wyłoniono koncepcję architektoniczną przewidującą wprowadzenie w czołowy nasyp osłonowy budynku koszarowo-bojowego nowoczesnej kubatury, mającej umożliwić realizację przyjętych założeń funkcjonalnych – wizji centrum łączącego funkcje muzealne, wystawiennicze, konferencyjne i szkoleniowe z możliwością prowadzenia codziennych zajęć harcerskich we wnętrzach oraz na liczącym 4 ha, zadrzewionym terenie wokół. Przyjęty po uwzględnieniu wielu uwag i zaleceń konserwatora zabytków projekt przewidywał ostatecznie, że nowe formy architektoniczne pozostaną niewidoczne z dwóch głównych perspektyw – od strony obecnego wejścia na teren fortu od strony zapola, a dzięki zrównaniu stropu nowej kubatury z tzw. równią ogniową także od strony dawnego przedpola (czyli z punktu widzenia szturmującego umocnienia nieprzyjaciela). Prace budowlane rozpoczęły się na zlecenie Zarządu Budynków Komunalnych w 2015 roku. Prócz samego budynku objęły one także kaponierę zapola, fosy, ukształtowanie terenu i zieleń forteczną. Wspierał je konsekwentnie SKOZK, choć głównym źródłem finansowania pozostawał budżet Krakowa i regionalny program operacyjny Województwa Małopolskiego.

Fort „Jugowice” to jeden z czterech obiektów Twierdzy Kraków w tym rejonie, które w ostatnich latach przeszły z pomocą SKOZK całościową rewaloryzację. Fort 52 „Borek” stał się dzielnicowym domem kultury, Fort 52 ½ S „Sidzina” miejscem zajęć dla osób z niepełnosprawnościami, a Fort 52 ½ N „Skotniki” siedzibą Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu KEN. Z tych obiektów „Jugowice” poddane zostały najdalej idącej ingerencji modernizacyjnej – także dlatego, że w chwili rozpoczynania inwestycji były jednym z najbardziej zniszczonych fortów Twierdzy. Kolejne lata będą dla konserwatorów, architektów i miłośników fortyfikacji zapewne okresem dyskusji nad nową formą Fortu 52a „Jugowice”, a dla harcerzy z całej Polski – czasem odkrywania potencjału tego miejsca.