Fort 49 „Krzesławice”

ul. Architektów

Fort 49 „Krzesławice” stanowił element trzeciego, zewnętrznego pierścienia umocnień austriackiej Twierdzy Kraków. Pierwsze szańce drewnianoziemne władze zaborcze wzniosły na terenie podkrakowskiej wsi Krzesławice w l. 1872–1878, natomiast w l. 1881–1886 powstało właściwe założenie obronne, stanowiące typowy dla krakowskiego zespołu obronnego jednowałowy fort artyleryjski. W 1895 r. służbę wojskową odbywał tu jako kanonier poborowy Wincenty Witos. W listopadzie 1914 r. artyleria fortu ostrzeliwała wojska rosyjskie zbliżające się do Krakowa od strony Proszowic. W okresie międzywojennym fort pełnił funkcje magazynów wojskowych. Znajdował się w nim także także maszt radiostacji wojskowej, wykorzystywany przez polski wywiad m.in. do nasłuchu niemieckich transmisji radiowych szyfrowanych przy pomocy „Enigmy”. W okresie okupacji nazistowskiej, między listopadem 1939 r. a październikiem 1941 r. w fosach fortecznych Niemcy dokonywali masowych rozstrzeliwań. Po wojnie ekshumowano i przeniesiono do zbiorowego grobu na zapolu fortu szczątki 440 ofiar tych zbrodni. Ich męczeństwo upamiętnia postawiony w 1958 r. pomnik. Po wojnie obiekt przekazano władzom cywilnym, które W l. 1949-1952 w jego murach urządziły hotel robotniczy dla budowniczych Nowej Huty – nowego miasta i kombinatu metalurgicznego na przedpolach Krakowa. Kolejne dekady PRL przyniosły postępującą dewastację fortu, dla którego – podobnie jak dla wielu innych dzieł obronnych dawnej Twierdzy Kraków – nie umiano znaleźć odpowiedniej funkcji. W związku z postępującą ruiną obiektu w połowie lat 70. kaponiera północna i wschodnia zostały zasypane, a zachodnia wyburzona. W roku 1978 teren przekazano mieszkańcom powstałego w sąsiedztwie osiedla mieszkaniowego „Na Stoku” z przeznaczeniem na ogródki działkowe. Dopiero w 1993 r. przyjęto nową koncepcję adaptacji fortu na siedzibę Młodzieżowego Domu Kultury, a w 1995 r. obiekt wpisano do rejestru zabytków. Po kilku latach prac remontowych i konserwatorskich, w styczniu 2000 r. MDK rozpoczął działalność w prawym skrzydle dawnych koszar fortecznych. W miarę postępu remontu, w l. 2000-2007 nowemu użytkownikowi przekazywano kolejne framenty obiektu.

SKOZK partycypował w finansowaniu adaptacji fortu z przeznaczeniem na siedzibę MDK od samego początku prac w 1995 r. Dofinansowano roboty przy rekonstrukcji elewacji koszar, naprawie stolarki okiennej i drzwiowej, osuszeniu ścian i uszczelnieniu stropów i dachu. Od 2011 roku SKOZK angażuje się w prace związane z odsłanianiem ścian oraz zabezpieczeniem ścian i sklepień kaponiery czołowej i wschodniej – miejsca, w którym niemiecki okupant dokonywał egzekucji polskich więźniów. W 2016 roku podjęto również prace zmierzające do odtworzenia zieleni fortecznej.

Latach 1995–2016 SKOZK przeznaczył na prace w forcie łącznie 2.669.277 zł.