O FORCIE 49 „KRZESŁAWICE” W RAPORCIE EKSPERTÓW MIĘDZYNARODOWEJ RADY OCHRONY ZABYTKÓW I MIEJSC HISTORYCZNYCH

28 stycznia 2019. Tak powinno się odnawiać zabytki architektury militarnej – stwierdzili eksperci Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych o poaustriackim forcie 49 „Krzesławice”. Niekolidująca z wartościami zabytkowymi współczesna funkcja oraz wieloletnia konsekwencja w prowadzeniu remontów to klucz do sukcesu. Prace konserwatorskie na Wzgórzach Krzesławickich wspiera od 1995 roku Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków Krakowa.

Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ICOMOS) stanowi eksperckie zaplecze UNESCO. W zeszłym roku członkowie komisji architektury militarnej polskiego komitetu ICOMOS zjechali do Krakowa, by przyjrzeć się z bliska trwającej od połowy lat 90. XX wieku odnowie poaustriackiej Twierdzy Kraków – wyróżniającego się w skali europejskiej zespołu kilkudziesięciu fortów i innych dzieł obronnych. Eksperci ocenili prowadzone prace remontowo-adaptacyjne przez pryzmat kryteriów takich jak zwiększenie potencjału użytkowego, uczytelnienie pierwotnych form architektonicznych, bezpieczeństwo użytkowania, wpisanie dzisiejszych funkcji w charakter miejsca. W powstałym po wizycie w Krakowie raporcie komisja ICOMOS stwierdziła, że za ogólnokrajowy wzorzec dla innych działań tego typu uznać można rewaloryzację fortu 49 ,,Krzesławice”. Przemawia za tym połączenie działań konserwatorskich z nadaniem fortowi nowych funkcji, udostępnieniem fortu dla zwiedzających i jego wykorzystaniem do celów edukacyjnych (fort jest siedzibą młodzieżowego domu kultury).

Austriacy wznieśli fort 49 „Krzesławice” w latach 1881–1886. W listopadzie 1914 roku jego artyleria wzięła udział w pierwszej fazie bitwy o Kraków, przyczyniając się do odparcia ofensywy rosyjskiej. Ze względu na oddalenie od centrum Krakowa fort w czasie II wojny światowej stał się miejscem masowych rozstrzeliwań Polaków przetrzymywanych w hitlerowskich więzieniach przy ulicach Montelupich i Senackiej. Pierwszą zbiorową egzekucję Niemcy przeprowadzili na terenie fortu już 11 października 1939 roku, ostatnią 7 listopada 1941 roku. Po wojnie w masowych grobach odkryto szczątki 440 ofiar zbrodni. Egzekucji dokonywano pod murami trzech fortecznych kaponier: wschodniej, czołowej i zachodniej, o czym świadczą zachowane do dziś ślady po kulach. Po wojnie, po ekshumacji ofiar i przeniesieniu ich do zbiorowej mogiły, fort uległ zaniedbaniu. Zachodnią kaponierę wysadzono w powietrze w 1976 roku. Kaponiery wschodnią i czołową w roku następnym zasypano zwałami ziemi, śmieci i gruzu, na których powstały ogródki działkowe. Pozostałą część fortu oddano do użytku spółdzielni warzywniczej.

W 1993 roku w forcie powstał młodzieżowy dom kultury. Nowy gospodarz rozpoczął starania o przywrócenie temu miejscu dawnej świetności, a także o godne upamiętnienie ofiar nazistowskich zbrodni. Wpis fortu wraz z otoczeniem do rejestru zabytków w 1995 roku pozwolił SKOZK na przyjście z pomocą finansową. Przez wiele lat trwał remont budynku koszarowego, a następnie zespołu przedbramia. Dokonano także niwelacji i odwodnienia dziedzińca. W 2011 roku rozpoczęto trwające do dziś prace ziemne i konserwatorskie związane z odsłanianiem zasypanych w latach 70. XX wieku kaponier.

W 2013 roku SKOZK utworzył dla obiektów dawnej Twierdzy Kraków preferencyjną ścieżkę finansowania prac remontowych i konserwatorskich. Jednym z podstawowych warunków uzyskania wsparcia Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa jest zapewnienie przez potencjalnego beneficjenta danym obiektom współczesnej, trwałej funkcji. Dotychczas ze wsparcia finansowego SKOZK skorzystali użytkownicy 15 fortów Twierdzy Kraków.